ÇOCUK VE ERİŞKİNLERDE ÖKSÜRÜK
Öksürük, vücudumuzun solunum yollarındaki tahriş edici etkenlerden kurtulmak için kullandığı refleks yolla ani gelişen bir tepkisidir.
Bir şey boğazımızı veya alt solunum yolumuzu tahriş ettiğinde, sinir sistemimiz beynimize bir uyarı gönderir. Beynimiz de, göğsümüzdeki ve karnımızdaki kaslara bir uyarı göndererek bu kasların kasılması ile derin bir nefes almayı izleyen etkin, hızlı ve gürültülü nefes verme ile maddenin dışarı atılmasını sağlar.
Öksürük, normal bir savunma mekanizması olmasına karşın uzun sürmesi, tekrarlaması rahatsız edici bir durumdur ve mutlaka öksürüğe neden olan durumun araştırılması gerekir.
En sık öksürüğe neden olan etkenler;
-Artmış solunum yolu salgıları; içe doğru akan üst solunum yolu salgıları; balgam ile kendini gösteren alt solunum yolu salgıları,
-Sigara, toz, duman gibi solunum yollarını uyaran gazlar
-Toz, küf ve polen gibi alerjenlerdir.
Öksürük, birçok hastalığın ve rahatsızlığın bir belirtisidir. Bazen öksürüğünüzün özellikleri size nedenine dair bir ipucu verebilir.
-Öksürük ne zaman ve nasıl oluyor? Gece mi, yemek yedikten sonra mı yoksa egzersiz yaparken mi?
-Öksürüğünüz kuru mu, yoksa balgamlı mı?
– Öksürüğünüz ne kadardır var? (2 haftadan az mı yoksa 8 haftadan fazla süredir mi var?)
– Öksürüğünüz idrar tutamama, kusma veya uykusuzluk gibi durumlara neden oluyor mu?
– Öksürüğün devamlılığı ve niteliği nasıl? (Gıcık öksürüğü, arada bir kriz halinde gelen öksürük vb.)
-Beraberinde ateş, halsizlik, göğüs ağrısı, nefes darlığı, göğüste hırlama, yan ağrısı, kilo kaybı gibi ek bulgular eşlik ediyor mu?
-Balgamlı öksürük varsa, çıkan balgam nasıl? (kötü kokulu, sarı-yeşil renkte veya kanlı mı?)
Yukarıdaki sorular değerlendirilerek öksürüğün nedeni hakkında daha fazla fikir sahibi olunabilir.
Islak öksürük;
Solunum yollarındaki artmış salgılar nedeni ile oluşan öksürük tipidir. Genellikle balgam çıkartma eşlik eder. Soğuk algınlığı veya grip genellikle ıslak öksürüğe neden olur. Yavaş veya hızlı bir şekilde ortaya çıkabilir ve burun akıntısı, geniz akıntısı, halsizlik gibi başka bulgularla birlikte olabilir.
Islak öksürüğün süresi akut dediğimiz 3 haftadan kısa olabileceği gibi, çocuklarda 4 haftadan, erişkinlerde 8 haftadan daha uzun süren kronik formda da olabilir.
Bebeklerde veya küçük çocuklarda 3 haftadan kısa süren ıslak öksürüklere neredeyse her zaman soğuk algınlığı veya grip neden olur. Bu durumda; ateş eşlik ediyorsa parasetemol türü ateş düşürücüler verilir. Burnu açıp temizlemek için serum fizyolojik damlaları kullanabilir. Bebeklere veya 2 yaşından küçük çocuklara reçetesiz öksürük veya soğuk algınlığı ilacı verilmez. Daha büyük çocuklarda bu önlemler dışında, yatmadan önce verilen bir çay kaşığı balın boğazdaki öksürüğe duyarlı alanların üzerini kapatarak öksürüğü azaltıp, çocukların daha iyi uyumalarını sağladığı gösterilmiştir. Ortamın, imkan varsa soğuk buhar vericiler ile nemlendirilmesi faydalıdır.
Yetişkinlerdeki soğuk algınlığına bağlı akut ıslak öksürüklerde semptomlarını hafifleten ilaçlar kullanılabilir. Yatmadan önce alınan bir tatlı kaşığı bal, öksürüğü rahatlatabilir.
Öksürük 3 haftadan uzun sürerse, antibiyotik tedavisi veya neden olan duruma göre başka tedaviler gerekebilir. Kronik ıslak öksürük durumunda bronşların kalıcı genişlemesi ve balgam birikmesi (bronşektazi) akılda tutulmalı ve araştırılmalıdır.
Kuru öksürük;
Kuru öksürük, balgamın olmadığı, boğazı tahriş eden bir öksürüktür. Bazen boğazınızın arkasında öksürük refleksinizi tetikleyen ve öksürüğü başlatan bir gıdıklanma hissedebilirsiniz.
Kuru öksürük, solunum sisteminizde iltihaplanma veya tahriş olması, ancak öksürmek için fazla mukus olmaması nedeniyle oluşur. Kuru öksürüklere genellikle soğuk algınlığı veya grip gibi üst solunum yolu enfeksiyonları neden olur.
Hem çocuklarda hem de yetişkinlerde, kuru öksürüklerin soğuk algınlığı veya grip geçtikten sonra birkaç hafta daha devam etmesi beklenir.
Kuru öksürüğün diğer olası nedenleri şunlardır: Larenjit, krup hastalığı, bademcik iltihabı, sinüzit, astım ve alerjiler, gastroözofageal reflü hastalığı (GERD), ilaçlar, özellikle bazı tansiyon ilaçları (ACE inhibitörleri içerenler), hava kirliliği, toz veya duman gibi tahriş edici maddelere maruz kalmak, solunum yollarına yabancı cisimlerin kaçması.
COVID-19 ve kuru öksürük
Kuru öksürük, COVID-19’un en yaygın semptomlarından biridir. COVID-19’un diğer belirgin belirtileri arasında ateş ve nefes darlığı bulunur. Eğer bu konuda temas şüphenizde varsa mutlaka hekime başvurulmalıdır.
Aşağıdaki bulgulardan herhangi biri yaşanırsa acil tıbbi yardım gerekir:
-Nefes almada zorluk
-Göğüste sıkışma hissi
-Dudaklarda morarma
-Bilinç bulanıklığı, konfüzyon
Kuru öksürük tedavisi neden göre yapılmalıdır.
Bebeklerde ve küçük çocuklarda kuru öksürükler tipik olarak tedavi gerektirmez. Ortamın nemlendirilmesi yararlı olabilir. Krup’ta nefesi rahatlatmak için çocuğu buharla dolu bir banyoya sokmak veya serin gece havasında dışarıya çıkarmak işe yarayabilir
Daha büyük çocuklarda ise nemlendiriciler solunum sistemlerinin kurumasını önlemeye yardımcı olur. 4 haftadan fazla devam eden kuru öksürüklerde diğer nedenlerin araştırılması için mutlaka bir hekime başvurulmalıdır. Bu durumlarda antibiyotikler, antihistaminikler veya astım ilaçları ile tedavi gerekebilir.
Yetişkinlerde kronik, uzun süreli kuru bir öksürüğün birçok olası nedeni olabilir. Takip eden hekime tüm kullanılan ilaçlar ve takviyeler, ek hastalıklar, varsa ağrı ve mide ekşimesi gibi bulgular anlatılmalıdır. Antibiyotiklere, antiasitlere, astım ilaçlarına veya daha ileri testlere gereksinim olabilir.
Paroksismal öksürük;
Paroksismal öksürük, aralıklı şiddetli, kontrol edilemeyen öksürük ataklarıyla seyreden bir öksürük tipidir. Öksürük ataklarının ara vermemesi nedeni ile yorucu ve ağrılıdır. Kusmaya neden olabilir.
Boğmaca paroksismal öksürüğe neden olan bir bakteriyel enfeksiyondur. Boğmacada öksürük atakları sırasında, şiddetli bir sesle ötmeye benzer bir sesle nefes alma görülür. Her yaşta boğmaca görülebilse de, bebeklerde boğmaca ciddi yan etkilere neden olabilir. Boğmacadan kaçınmanın en iyi yolu aşı olmaktır.
Bazı solunum yolu viral enfeksiyonları da boğmaca benzeri tabloya neden olabilir.
Paroksismal öksürüğün diğer bazı nedenleri arasında; astım, KOAH, Akciğer enfeksiyonları, tüberküloz sayılabilir.
Boğmaca tedavisinde antibiyotik tedavilerinin erken dönemde başlanması faydalıdır. Boğmaca çok bulaşıcıdır, bu nedenle boğmacalı birinin aile üyeleri ve bakıcıları da tedavi edilmelidir. Bebeğin beslenmesi bozulmuşsa ve ağır solunum bulguları varsa hastanede tedavi edilmelidir.
Krup öksürüğü;
Krup, tipik olarak 5 yaş ve altındaki çocukları etkileyen viral bir enfeksiyondur. Krup, üst hava yolunun tahriş olmasına ve ödem gelişmesine neden olur. Küçük çocukların hava yolları zaten daha dardır. Şişlik hava yolunu daha da daralttığında nefes almak zorlaşır. Krup, oldukça tipik “havlamaya” benzeyen bir öksürüğe neden olur. Ses tellerindeki ödem nedeni ile nefes alırken ötme ve sıkıntılı nefes alma, boğaz bölgesinde içe çekilme görülebilir. Nefes alma sayısı artmıştır. Ağır vakalarda akciğerlere hava girişi bozulmuşsa morarma görülür.
Krup genellikle tedavi olmaksızın kendi kendine geçer. Tedavi için çocuğun bulunduğu ortama soğuk hava nemlendiricisi koymak, çocuğu 10 dakikaya kadar buharla dolu bir banyoda tutmak veya çocuğu dışarıya serin hava soluması için çıkarmak evde uygulanabilecek yaklaşımlardır. Ateş varsa parasetamol verilebilir. Çocuğun yeteri kadar beslendiğinden emin olmak gerekir.
Şiddetli vakalarda, çocuğun solunum yollarındaki ödemi azaltmak için kortizon tedavisine ihtiyaç olabilir.
Bazen hava yolunuza kaçan bir yabancı madde öksürük refleksinizi tetikler.
Solunum yolu yabancı cisim aspirasyonları daha çok oyun çağındaki çocuklarda görülür. Bazen solunum yollarında nefes geçişini engelleyerek yaşamı tehdit eden durumlara neden olabilir. Boğulma belirtileri şunları içerir ve çok acil müdahaleyi gerektirir.
-Morarma
-Bilinç kaybı veya hava açlığı nedeni ile panik durumu
-Konuşamama veya ağlayamama
-Soluk alıp, verirken hırıltı, ıslık sesi duyulması veya diğer değişik solunum sesleri
-Zayıf ve etkisiz öksürük
Bu bulgulardan herhangi biri varsa durumun acil olduğu açıktır. Bu durumda hemen acil servis aranmalı ve eğer biliniyorsa Heimlich manevrası ( göğüs ve karına baskı yapma) veya canlandırma (CPR) manevralarını yapmak gerekir.
Ne zaman bir doktora görünmeli;
Çoğu öksürük, doktora gitmeyi gerektirmez. Öksürüğün türüne ve ne kadar sürdüğüne, ayrıca kişinin yaşına ve sağlığına bağlıdır.
Astım ve KOAH gibi diğer akciğer hastalıkları olan kişiler, diğerlerinden daha erken ve ciddi tedavi gerektirebilir.
Öksürüğü olan çocuklarda, aşağıdaki durumlarda hekim muayenesi gereklidir;
Bir bebek veya çocuk;
-3 haftadan uzun süredir öksürüyorsa
-38 derece üzerinde ateş veya uzun süredir düşmeyen ateş varsa
-Aşırı yorgun görünüyorsa
-Nefes darlığı nedeni ile konuşma ve yürümede zorluk çekiyorsa
-Cildinde morarma varsa veya aşırı soluksa
-Öksürük nedeni ile susuz kalmış veya beslenemiyorsa
-Şiddetli öksürük atakları sırasında, ötmeye benzer ses çıkarıyorsa
-Öksürüğe ek olarak hırıltılı solunumu varsa
-Yabancı cisim aspirasyonundan şüphelendiren bir öykü varsa
Öksürüğü olan yetişkinler, aşağıdaki durumlarda doktora başvurmalıdır.
Bir erişkin;
-8 haftadan uzun süredir öksürüyorsa
-Öksürüğünde kan varsa
-38 derece üzerinde ateşi varsa
-Konuşmak ya da yürümekte zorlanıyorsa
-Şiddetli öksürük atakları sırasında, ötmeye benzer ses çıkarıyorsa
-Öksürüğe ek olarak hırıltılı solunumu varsa
-Öksürük nedeni ile susuz kalmış veya beslenemiyorsa
-Öksürüğe eşlik eden halsizlik, morarma gibi bulguları varsa
-Mide asidi reflüsü veya mide ekşimesi veya genel olarak uykuyu engelleyen bir öksürük varsa.
Pek çok öksürük türü vardır. Öksürüğün özellikleri, süresi ve ciddiyeti nedeni hakkında fikir verebilir. Öksürük, birçok hastalığın bir belirtisidir ve çok çeşitli nedenlerden kaynaklanabilir. Bu nedenle ciddi şekilde ele alınmalı, önemsenmeli ve yukarıdaki önlemlere dikkat edilmelidir.